Andree Wu chỉ là thực tập sinh tại một công ty công nghệ khởi nghiệp (start-up) ở Thượng Hải tên Yitu Technology trong vài tháng, nhưng cô đã cảm thấy đó như nhà mình.
Không khí ấm áp, cô nói, có thể chơi đàn piano ngẫu hứng lúc nghỉ giải lao, tủ lạnh đầy thức uống và các loại đồ ăn nhẹ. Mỗi ngày, đầu bếp của văn phòng nấu món súp như ở nhà, đôi khi là súp thịt bò, lúc là súp đậu xanh.
Các nhân viên ở bộ phận Nghiên cứu và Phát triển, vốn phải làm việc trễ, có khi công việc kéo dài suốt đêm, thì còn có thêm “bữa ăn nhẹ” lúc 10 giờ khuya, cùng với một góc nhỏ có giường để chợp mắt.
Wu làm việc trong đội bán hàng của công ty, thường xuyên làm việc với thời gian dài, từ 9 rưỡi sáng đến 9 rưỡi tối.
Hôm tôi đến thăm văn phòng, cô quá buồn ngủ sau bữa trưa nên đã lui vào góc phòng chợp mắt, giày của cô xếp ngay ngắn cạnh nhau trên cầu thang dẫn lên chỗ nghỉ.
Nhưng Wu không hề than phiền. Sự cống hiến này luôn có trong lĩnh vực khởi nghiệp công nghệ ở Trung Quốc.
“Mọi người đều muốn hoàn thành công việc trước khi rời văn phòng,” Wu nói. “Mọi người làm việc chăm chỉ để tạo ra giá trị riêng. Chúng tôi có rất nhiều việc để làm nhưng lại không có nhiều nhân viên, vì thế mỗi người thường kiêm nhiệm nhiều việc.”
Giới trẻ thích làm việc dài?
Làm việc thời gian kéo dài là phong cách sống ở Trung Quốc, dù trong ngành công nghiệp nào cũng vậy.
Theo ước tính của một nhà nghiên cứu từ Đại học Sư phạm Bắc Kinh, công nhân Trung Quốc làm việc khoảng 2.000-2.200 giờ mỗi năm, cao hơn rất nhiều so với các đồng nghiệp ở Hoa Kỳ (1.790 giờ/năm), Hà Lan (1.419 giờ/năm), Đức (1.371 giờ) và thậm chí Nhật Bản (1.719 giờ), theo số liệu của OECD.
Không phải người Trung Quốc nào cũng hài lòng với chuyện này.
Trong một video lan truyền trên mạng ở Trung Quốc mùa hè rồi, dàn hợp xướng nghiệp dư ở Thượng Hải đã có một ca khúc trào lộng, gọi tình trạng họ làm việc triền miên là “những chú chó làm thêm giờ” – một từ tiếng lóng chỉ dân văn phòng. Bài hát có tên “Cơ thể tôi đã rỗng rồi.”
“Ai cần ngủ? Thật phí thời gian!” họ hát. “Ai cần ăn khi PowerPoint chính là liều thuốc bổ?”
Thời giờ làm việc khắc nghiệt đã trở thành một vấn đề gây quan ngại, trong thực tế, khiến chính phủ Trung Quốc phải để mắt đến.
Một bài xã luận đăng hồi 2012 trên tờ báo quốc doanh China Daily nói rằng karoshi, một thuật ngữ bắt nguồn từ tiếng Nhật chỉ hiện tượng “chết vì làm việc quá sức”, giờ đã thành sự thật ở Trung Quốc, và nói luật lao động không bảo vệ đầy đủ quyền cho người lao động.
Một nghiên cứu năm 2014 về giờ làm việc của người Trung Quốc thậm chí còn cho thấy văn hóa làm việc quá giờ sẽ kìm hãm việc nước này trở thành một cường quốc trên thế giới.
Lai Desheng, hiệu trưởng trường kinh doanh thuộc Đại học Sư phạm Bắc Kinh, nói trong một hội thảo khi báo cáo này được công bố, rằng làm việc ngắn giờ hơn không chỉ tăng cường năng suất và sức khoẻ của nhân viên, mà còn “giúp đẩy nhanh tiến độ chuyển giao nền kinh tế từ ‘sản xuất ở Trung Quốc’ thành ‘sản xuất bởi Trung Quốc’.”
Cạnh tranh về giá cả và tốc độ
Tuy nhiên, thay vì nghe theo lời khuyên trên, các công ty khởi nghiệp Trung Quốc, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, đang bắt nhân viên làm việc nhiều giờ hơn bao giờ hết.
Cung cấp bữa ăn khuya là một chuyện, nhưng với vài công ty, như công ty điện toán đám mây Baishan Cloud, từng được đưa tin cho thấy họ thậm chí đã lắp đặt cả giường ngủ để nhân viên có thể chợp mắt trong ngày hoặc ngủ qua đêm lại công ty.
Rất nhiều công ty khởi nghiệp theo chân công ty công nghệ khổng lồ Alibaba, nơi nhân viên cắm lều ngủ ngay trên sàn trong công ty trong ngày bán hàng trực tuyến lớn nhất trong năm, hay như công ty
Huawei, nổi tiếng từ ngày đầu vì “văn hoá chiếu”, một cụm từ dùng để chỉ mảnh chiếu mỏng mà các kỹ sư để sẵn dưới gầm bàn, phòng khi họ phải ở lại làm việc khuya.
Dĩ nhiên việc này không ngăn cản các quỹ đầu tư mạo hiểm vẫn rót tiền vào Trung Quốc, bất chấp quan ngại về tốc độ tăng trưởng chậm chạp của nền kinh tế.
Với tổng đầu tư vào Trung Quốc đạt mức cao kỷ lục năm 2015, đạt 37 tỷ đô la Mỹ, theo hãng tin Bloomberg, gấp đôi năm trước đó, sự cạnh tranh trong ngành công nghệ càng trở nên khốc liệt.
Văn hoá công ty tại các công ty khởi nghiệp Trung Quốc thậm chí còn gây áp lực nặng nề hơn ở thung lũng Silicon, Gary Rieschel nói. Ông là nhà đồng sáng lập Hoa Kỳ của Quỹ Qiming Venture Partners, đầu tư vào hãng sản xuất điện thoại Xiaomi.
Một lý do cho việc này, theo ông, là với rất nhiều công ty khởi nghiệp công nghệ ở Trung Quốc, mô hình doanh nghiệp của họ không dựa vào một ý tưởng độc đáo nào mà là bắt nguồn từ một nơi khác, có thể là công ty Trung Quốc hoặc Hoa Kỳ.
Điều này khiến họ chỉ có hai cách cạnh tranh: về giá và về tốc độ. “Và khi bạn cạnh tranh về giá rẻ và tốc độ, thực sự chỉ có một văn hoá tạo nên thành công, đó là văn hoá làm việc 24/7, 365 ngày.”
Ken Xu, một thành viên trong Quỹ đầu tư mạo hiểm Gobi Partners có trụ sở tại Thượng Hải, nói rằng với rất nhiều nhân viên trẻ làm việc trong lĩnh vực công nghệ, không hề có chuyện cân bằng giữa công việc là cuộc sống, bởi công việc chính là cuộc đời họ.
Rất nhiều người trụ lại ở các thành phố lớn nơi họ không có gia đình hay bạn bè bên cạnh, vì thế họ thà ở lại trễ trong văn phòng, kiếm thêm tiền và có thêm quan hệ với đồng nghiệp qua những giờ ăn và nghỉ ngơi.
Và các công ty khởi nghiệp với mức vốn khiêm tốn có thể cung cấp những tiện nghi thoải mái như khi họ ở nhà, như wifi tốc độ cao, trò chơi điện tử hoặc những bữa ăn miễn phí.
“Họ có thể nghỉ giải lao để chơi game, dừng tay để trò chuyện với những người khác,” Xu nói. “Khi họ về nhà, họ cũng làm những thứ tương tự thôi – chơi game và xem các video.”
“Đây không phải là về công việc, đây là một phần của phong cách sống của họ. Họ không muốn về nhà. Họ chỉ muốn ở đó thôi.”
Phong cách Thung lũng Silicon
Công ty Yitu Technology, chuyên về thiết bị máy tính quan sát, phát triển công nghệ cao có thể giúp nhận diện khuôn mặt và xe hơi từ hình ảnh trong thời gian thực, đã rất nỗ lực để xây dựng khu vực văn phòng tiện nghi.
Nhà đồng sáng lập công ty, Leo Zhu, đã có một thập niên học tập và làm việc tại Hoa Kỳ, lấy bằng tiến sỹ ở Trường UCLA và nghiên cứu sau tiến sĩ tại Học viện MIT.
Khi trở về Trung Quốc mở công ty, ông tìm cách đem văn hoá công ty khởi nghiệp kiểu Mỹ theo cùng.
Làm việc nhiều giờ, đúng thế, nhưng ông nói họ rất linh hoạt – nhân viên có thể ăn trưa thời gian dài và ăn tối lâu, và những ai có gia đình có thể vào công ty sớm để rời văn phòng trước 8 giờ tối.
Phòng nghỉ có bàn chơi banh lắc và máy Xbox – phổ biến dành cho cả nam và nữ – và vào ngày thứ Bảy, có thời gian nghỉ để chơi bóng rổ.
Trong văn phòng, có những chiếc ghế thiết kế đặc biệt và hữu ích cùng với gối tựa đầu, do Zhu trực tiếp chọn lựa, với giá 3.000 nhân dân tệ (khoảng 450 đô la Mỹ) một cái.
Trang phục nhân viên thoải mái – áo thun, quần soóc và giày thể thao. Và mỗi tuần một lần, công ty có tổ chức một buổi hội thảo về những chủ đề có liên quan đến công nghệ và lý thuyết mới trong khoa học máy tính.
Ở Yitu, giờ làm việc dài là mặc định, thường là 11 giờ mỗi ngày, trừ đi thời gian ăn trưa và ăn tối, vì thế Zhu cố gắng tạo ra một văn hoá công ty theo hướng ít nhất nó cũng khuyến khích và khiến mọi người gắn bó với nhau.
“Người trẻ ở đây, tôi nghĩ họ quan tâm nhiều hơn đến sự phát triển. Họ muốn học gì đó chứ không chỉ là hoàn thành nhiệm vụ,” ông nói.
Vấn đề niềm tin
Có nhiều bất lợi thấy rõ của việc sống trong văn phòng. Ví dụ như năng suất làm việc.
Rieschel nói có xu hướng ở rất nhiều công ty khởi nghiệp Trung Quốc ghi nhận nhân viên theo sự có mặt – ở lại trễ chỉ để mà ở trễ, tương tự như từng xảy ra với rất nhiều công ty Nhật Bản thời thập niên 1980 đến 1990.
“Liệu có cần thiết buộc mọi người ở đó thời gian dài như vậy, từ ngày này qua ngày khác?” ông hỏi. “Xã hội Trung Quốc không có nhiều sự tin tưởng lắm, vì thế nếu bạn không thể thấy, vậy thì bạn đang làm gì?”
Sự mệt mỏi cũng là vấn đề. Liệu nhân viên ở các công ty khởi nghiệp có làm việc với hiệu quả tối đa khi họ thiếu ngủ không? Việc này sẽ tác động thế nào đến nhân tố quan trọng khiến một start-up thành công – sự đổi mới?
Shen Aixiang, nhà sáng lập 24 tuổi của một nhà cung cấp dịch vụ cắm trại online (E-camping), hiểu rất rõ các nguy cơ này.
Nhưng anh nói thêm các công ty khởi nghiệp công nghệ thành công phải tìm được sự cân bằng hợp lý, bởi vì anh tin rằng làm việc thời gian ngắn hơn không phải là chọn lựa thích hợp.
Công ty của anh phát triển rất nhanh sau khi bắt đầu hoạt động hai năm trước, đã nhận được vòng đầu tư thứ ba mùa hè này, với số vốn lên đến 20 triệu nhân dân tệ (3 triệu đô la Mỹ).
Anh cũng đã tăng lượng nhân viên lên 60 người – tất cả đều dưới 30 tuổi. Hầu hết đều làm việc đến 9 giờ tối mỗi ngày, sáu ngày mỗi tuần, nhưng không gặp phải tác động tiêu cực trong vận hành, Shen nói.
“Thực ra, tôi không khuyến khích nhân viên ngủ trong văn phòng vì tôi nghĩ giấc ngủ ngon hơn, đặc biệt là tại nhà, sẽ đem lại kết quả công việc tốt hơn,” anh nói trong văn phòng sáng sủa, theo mô hình mở ở toà nhà Eluying dành cho các công ty mới khởi nghiệp ở Hàng Châu, không xa trụ sở đồ sộ của tập đoàn Alibaba.
Nhưng anh nói thêm, “hầu hết công ty khởi nghiệp ở Trung Quốc không cần sự sáng tạo đến vậy. Điều họ cần nhất là khả năng làm việc… việc tuyển dụng nhân viên biết làm việc là điều quan trọng hơn, còn việc sáng tạo cứ để cho nhóm các nhân viên quản lý đảm nhận.”
Giống Zhu, nhà sáng lập của công ty Yitu, Shen tin rằng chìa khoá để kích thích những nhân viên có có học thức cao và suy nghĩ độc lập trong thế hệ chào đời sau 1990 của Trung Quốc là qua các phương tiện khác – ví dụ như họ được sở hữu cổ phần công ty (ngay cả nhân viên cấp thấp nhất của anh cũng được có cổ phần) và làm việc trong một văn hoá công ty mà họ tin tưởng.
Giới trẻ ở Trung Quốc ngày nay không quan tâm nhiều về việc tìm được việc làm ở các công ty lớn, nơi công việc của họ ổn định nhưng họ hầu như không tạo được ảnh hưởng gì, ông nói.
Giờ đây, họ bị hấp dẫn bởi việc khởi nghiệp, được xây dựng thứ gì đó từ viên gạch đầu tiên.
Và, vì thế, 60-70 giờ làm việc một tuần có lẽ là đánh đổi lớn nhất.
Justin Bergman | Theo BBCvietnamese
